Yolculuklar, günlük hayatın en büyük ve önemli bir bölümünü oluştururken, her insanın en temel ihtiyaçlarını karşılaması için gerçekleştirilir. Bazen sevdiğiniz bir kişiyi ziyaret etmek, bazen bir iş yolculuğu yapmak ve bazen de turistik bir gezi için yolculuktan yararlanırken, seyahatler şehir içi veya şehir dışında sağlanabilir. Yıllık olarak milyarlarca ₺ bu yolculuklara harcanırken de özellikle elektrikli ulaşımda katener sistemi gibi ayrıntılar sistemin sorunsuz bir şekilde çalışmasını sağlar.
Katener Sistemi Nedir?
Şehir içi veya şehirlerarası yolculukta kullanılabilen tramvay ya da hafif raylı trenler bilindiği üzere elektrik enerjisinin verdiği güç ile hareket etmektedir. Elektrik enerjisinin bu ulaşım araçlarında kullanılması için hava üzerinde tren ile bağlantılı bir şekilde yer alan tel mekanizması ise katener sistemi şeklinde adlandırılır. Bu sistem elektrikli ulaşımda raylı sistem açısından bir alternatif olarak özellikle şehir içinde ulaşımı pratik ve ekonomik bir hale getirmektedir.
Katener sistemi metro gibi yeraltı ulaşım sistemlerinde değil yer üstünde elektrik telleri ile bağlantılı bir şekilde çalışan raylı ulaşım sistemlerinde kullanılan bir aksesuar olarak tasarlanır. Dünya genelinde bazı ülkelerde nadiren yeraltı ulaşımında da kullanımı görülse de yer üstü sistemlerinin bir gereksinimi olarak özel bir çalışma prensibine sahiptir. Katener çalışma yapısında iki farklı kablo yer alırken, birisi kontak kablosu ve birisi ise katener kablosu olarak adlandırılır.
Kablolar aralığında elektrik enerjisi akışı gerçekleşirken, araçların geçişi sırasında araç tavanında bulunan ve güç toplama işlemi gerçekleştiren pantograf cihazı ikinci cihaz ile temas eder ve sürtünme vasıtasıyla elektrik enerjisini temin eder. Pantograf vasıtasıyla katener kablosu aracın elektrik almasını sağlar. Elektrik akımı aracın üzerinden geçerken çelik raylara akış gerçekleştirir ve raylar üzerinde çelik jantlar itme kuvveti ile aracın hareketini sağlar ve elektrik enerjisi yine jantlar vasıtasıyla istasyona geri dönüş gerçekleştirir.
Katener sistemi düzenli bir ulaşım hareketi oluştururken; herhangi bir sapma gerçekleşmeden raylı sistem araçlarının trafikte ilerlemesini sağlar. Raylı sistem özelliklerine göre değişen çeşitlerden yararlanılırken, hafif raylı sistem aracı olan trenler ve tramvaylarda akım düzenli bir şekilde akış gerçekleştirir ve belirli özellikler elde edilir. Özellikle taşıtların istenilen hız ve istenilen enerji akımı ile çalışması için düzenleme avantajı elde edilirken; doğru ve güvenilir bir ulaşım ortaya çıkar. Bu sistem stabil bir enerji ile çalışırken, enerjinin geri dönüşümünde de büyük bir fayda oluşturur ve bilhassa kamu güvenliği açısından da enerji stabilize imkanı ortaya koyar.
Katener Sistemi Çeşitleri Nelerdir?
Günümüzde katener sistemi bazen alternatif akım bazen doğru akım (DC) ile çalışabilirken doğru akımda çoğu zaman 600-1500 V arası bir akım değeri yer alır. Bu değer ile birlikte yerel yani kentsel ulaşımda raylı sistem kullanılırken, şehirlerarası tren hatlarında da çoğu zaman alternatif akım (AC) ile 25 KV akım değerli hatlar kullanılır. Tren ve tramvay gibi raylı sistemlerde ihtiyaç duyulan bu yapı enerji beslemesi yapabilen niteliği ile istenilen akım yoğunluğuna ya da ray özelliklerine göre çeşitlenir. Yine günümüzde kullanılan katener sistemi ile ilgili çeşitler aşağıdaki şekilde ikiye ayrılır.
- İlk sistem olan konvansiyonel katener çeşidi, raylı sistemde yer alan elektrik akımı, trafo nitelikleri ve akım potansiyeline göre tercih edilir. İster trenlerde ister tramvaylarda ray uzunluğu ve enerji akım değerine göre kullanılması mümkündür.
- Diğer sistem olan rijit katener ise çok az tercih edilen bir sistem olmak ile birlikte bazen metro sistemlerinde kullanılırken, ray sisteminin enerji düzeyi ve akım artışına göre kullanımı seçilebilir.
Her iki çeşit ile birlikte katener kullanımı vasıtasıyla tramvay ya da raylı sistemlerde belirli avantajlar elde edilir. Özellikle eski raylı sistem yapısında hareket için fosil yakıtların yakılması ve buhar enerjisi oluşturulması çevreye büyük bir kirlilik yansıtırken, iklim değişikliğine yol açmaktaydı. Ancak daha sürdürülebilir ve çevre dostu bir alternatif olarak elektrikli ulaşım tercih edilmeye başlandığında çevre dostu bir yaklaşım çerçevesinde katener sistemi ile daha sürdürülebilir ve sağlıklı bir yöntem elde edilmiştir.
Metro gibi yeraltı elektrikli ulaşım imkanı oluşturan raylı sistemler karşısında daha güvenilir bir yapı ile yer üstünde de kullanılabilen katener sayesinde havai hatlar oluşturulmuştur. Bu hatlar elektrik enerjisinin akışının gerçekleştirildiği noktalara temas ihtimalini düşürürken, insanların sistemden zarar görme riskini de ortadan kaldırabilmektedir. Üstelik en önemli avantajlardan birisi de bu sistem ile birlikte metro gibi raylı sistemlere göre daha düşük maliyet ile ulaşım yapıları kurulabilmekte ve bilhassa kısa mesafelerde hem hızlı hem de ekonomik bir ulaşım sağlanabilmektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
Katener sistemi nedir?
Raylı sistemlerde ihtiyaç duyulan elektrik enerjisinin iletimi için oluşturulan hat sistemleridir.
Katener hattı kaç volt?
Hat için doğru akım (DC) ile verilen gerilim değeri 1.500 V olarak belirlenir.
Katener hattı AC mi DC mi?
Ülkemizde kullanılan katener hattı DC akım yöntemi ile çalışırken, özellikle kentsel ulaşımda tercih edilir. Şehirlerarası ulaşımda ise nadiren AC hatları 25 KV gibi yüksek değerler ile çalışabilir.
Katener hattına yaklaşma mesafesi kaç metredir?
Şehir içi yerel ulaşım ağlarında kurulan bariyer ile birlikte raylara 1,5 metreden fazla yaklaşmamak gerekir.
