Gündelik hayatımızda işten sağlığa, teknolojiden alışverişe veya eğlenceden yemek hazırlamaya kadar birçok işlem elektrik enerjisi sayesinde gerçekleştirilebilmektedir. Elektrik nasıl üretilir sorusu bu nedenle oldukça yaygındır. Elektrik, hayatımızın temel ihtiyaçları arasına girmeyi çok uzun yıllar önce başarmak ile birlikte tanımlanması açısından da iletken bir malzeme üzerinden elektron akışı ile ortaya çıkan enerjidir denilebilir. Ancak bu kadar basit şekilde tanımlansa da elektriğin nasıl üretildiği ve hayatımıza ulaştığı merak edilebilir bir konudur.
Elektronlar, bir maddenin atom merkezi çevresinde dolaşan negatif parçacıklar anlamına gelir. Atomun merkezinde i se proton olarak bilinen pozitif parçalar ve herhangi bir yüke sahip olmayan nötr parçalar anlamına gelen nötronlar yer alır. Genel anlamda atom içerisinde ne kadar proton varsa, o kadar elektron yer alırken; elektron parçacıkları birbirine çarpıştığında atom içerisinde fazladan bir elektron ortaya çıkar ve bu elektron artı bir elektrik akışı oluşturur. Bu akış tek bir atom içerisinde gerçekleşirken, binlerce ve hatta milyarlarca atom içerisinde gerçekleştiğinde ise kullanılabilir bir enerji elde edilir.
Şimdi gelelim elektrik nasıl üretilir sorusuna. Hazırsanız bu konuyu detaylarıyla ele alacağız.
Elektrik Nasıl Üretilir?
Teknik anlamda daha detaylı bir tanım yapılması gerekirse, elektrik; herhangi bir elektrik jeneratörü sayesinde elektron akışının hareketlendirilmesi ve sürekli hale getirilmesi ile üretilen bir enerjidir. Bu jeneratör görevi bazen bir motor sayesinde oluşturulurken, bazen bir rüzgar türbini veya bir yel değirmeni tarafından oluşturulur. Jeneratör içerisinde bir manyetik alan ortaya çıkarken, dönüş hareketi ile birlikte manyetik alan hareketliliği sağlanır ve elektron hareketi ile de elektrik akışı elde edilir.
Elektrik üreten kaynağın hareketi ile birlikte elektronlar harekete geçirildiğinde bir manyetik alan ortaya çıkar. Bu manyetik alanın içerisinde artan elektronların oluşturduğu akış, genellikle bir bakır iletken vasıtasıyla kablolara ve kablolar üzerinden santrale ve kullanıcıya elektrik akışı gerçekleştirilir. Bu noktada elektrik üretiminde iki ana adım bulunduğundan bahsetmek mümkündür. Oluşturulan bu ana adımlar ise üretim ve iletim adımları olarak aşağıdaki şekilde sıralanabilir.
- Elektrik üretimi için öncelikle temel bir kaynak etrafında bir tesis oluşturulur.
- Kaynak olarak birincil anlamda dünya genelinde yenilenebilir kaynaklar ön planda tutulur. Ancak imkan bulunmadığında yenilenemez kaynaklar da kullanılabilir.
- Enerji santrali işleten kurumlar veya şirketler kaynak sayesinde elektriğin üretimini gerçekleştirir.
- Üretilen elektrik enerjisi, ticari anlamda tedarikçi şirketlere pazarlanır.
- Tedarikçi şirketler elektriği kullanıcıya ulaştırmak için hizmet vererek perakende elektrik kullanımı karşısında ev ve ticari kullanıcıdan faturalandırma ile ücret alır.
- Perakende elektriğin kullanıcıya ulaştırılması ise iletim işlemini ifade eder. Yani işlenerek elektriğe dönüştürülen enerji öncelikle santrale sonrasında trafoya ve ardından iletim hatlarına ulaşır.
- İletim hatları elektrik enerjisini trafo olarak bilinen kullanıcı öncesi noktalara iletirken, buradan da bir bina, kurum veya eve elektrik enerjisi girmesi sağlanır.
Elektrik Üreten Kaynaklar Nelerdir?
Elektrik enerjisi üretimi gerçekleştirilmesi için madde veya maddelerin bir arada kullanılması gerekir. Dünya genelinde ve Türkiye’de enerji ihtiyacını karşılamak açısından kullanılan kaynaklar ise yenilenebilir ve yenilenemez kaynaklar şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Her ülkede nüfusun gereklilikleri, üretimin, ticaretin ve yaşamın ortaya koyduğu mecburiyetler gibi faktörlere bağlı olarak bazen sadece yenilenebilir kaynaklar, bazen sadece yenilenemez kaynaklar veya her ikisi birden kullanılarak elektrik enerjisi elde edilir.
Elektrik enerjisi için kullanılan kaynaklar nasıl kullanıldıklarına veya nasıl geri dönüşüm oluşturduklarına bağlı olarak birbirlerinden ayrılırlar. Genel bir sınıflandırmada kullanım açısından yenilenebilir ve yenilenemez kaynaklar ön plana çıkar. Yenilenemez kaynaklar tahmin edilebileceği üzere kullanıldıktan sonra doğaya karışan ve yeniden kullanım imkanı bulunmadığı için çevrede kirlilik faktörü oluşturabilen kaynaklardır. Genellikle kömür, petrol, Toryum veya doğalgaz gibi yenilenemez kaynaklar ısı enerjisinin elde edilmesi ve bu sayede jeneratörün çalışması ile elektriğin üretilmesini sağlar.
Yenilenemez kaynaklar kullanıldıkları alanda ortaya yoğun bir karbondioksit, karbon monoksit ve çevre kirliliği çıkarırken mecburiyet bulunmadığı sürece yenilenebilir kaynak kullanılması çevre ve doğa koruma açısından da çok büyük öneme sahiptir. Yenilenebilir kaynak çeşitleri arasında ise jeotermal enerji, güneş enerjisi, dalga enerjisi, rüzgar enerjisi, biokütle enerjisi, hidrojen enerjisi ve hidrolik enerji gibi kaynaklar yer alır.
Enerji kaynakları dönüştürülebilirlik mantığına göre ise birincil ve ikincil kaynak olarak birbirinden ayrılır. Yani kullanılan kaynağın ne kadar enerji dönüştürebildiği göz önünde tutulduğunda birincil olarak petrol, doğalgaz, kömür, biokütle, rüzgar, güneş, dalga ve nükleer kaynaklar daha fazla kullanılan kaynaklardır. Daha düşük enerji üretim imkanı sağlasalar da bazı ülkelerde veya mecburi durumlarda elektriği üretmek için yine elektriğin kaynak olarak kullanılması ya da fosil yakıtlar, LPG veya hava gazı gibi kullanımlar sağlanır.
Yenilenebilir Kaynaklar ile Elektrik Nasıl Üretilir?
Çevreyi ve doğayı koruyacak şekilde dünyaya zarar vermeden elektrik enerjisinin elde edilebilmesi açısından yenilenebilir enerji yöntemi süreklilik oluşturmalı ve öncelikli tercih olarak görülmelidir. Daha önce sayılmış olan yenilenebilir enerji kaynakları ile yapılan üretimde de nasıl bir yöntem ve sonuç elde edildiği kıssa maddeler ile aşağıdaki şekilde listelenebilir.
- İlk olarak güneş bir enerji kaynağı olarak görüldüğünde güneş enerjisi vasıtasıyla elektrik üretimi yapılabilmektedir. Artık popüler bir şekilde bilindiği üzere güneş panelleri ile birlikte elektrik üretimi sağlanabilmektedir. Doğrudan kullanılabilen bu kaynak, tükenmez yapısı ile çevreyi kirletmeden elektrik enerjisi sağlamaya yardımcı olmaktadır.
- Rüzgar ile elektrik enerjisi elde edilebilmesi için özellikle rüzgar türbinleri sayesinde kanatların dönüşü ile bir jeneratörün dişilerinin çalışmasını ve gücün elektriğe dönüşerek trafolar üzerinden şebekeye aktarılmasını sağlar.
- Hidroelektrik enerji, suyun basınçlı hareketi vasıtasıyla potansiyel su enerjisinin yüksek bir hareket imkanı ile kinetik enerji ve sonrasında elektrik enerjisi üretmesi anlamına gelir. Bu işlem günümüzde yoğun debili su akışı gerçekleştiren nehir ve su kaynakları üzerinde barajlar ve türbinler sayesinde oluşturulur. Hidroelektrik enerji üretimi ülkemizde çok sık kullanılan bir yöntemdir.
- Jeotermal enerji ise kaynak olarak yeraltı sularından yararlanırken, bu enerji üretim yönteminde yeraltı sularının ortaya çıkardığı ısının doğurduğu buhar ile elektrik türbinleri çalıştırılarak enerji üretilir.
- Biokütle enerjisi, biyolojik atıklardan yararlanırken; günümüzde bilinen çöp yani fosil atıkların yakılması ile oluşan buhar vasıtasıyla elektrik üretimi anlamına gelir.
- Dalga enerjisi, denizin gel git faktöründen yararlanırken; bu hareketlilik ile birlikte ortaya çıkan kinetik enerji sayesinde tribünler elektrik üretimi oluşturur.
- Su ve hidroksit kaynağı kullanılarak hidrojen enerjisi sayesinde elektrik üretimi yapılması anlamında da dünya genelinde kaynaklar bulunmaktadır.
Nükleer Enerji ile Elektrik Üretimi
Nükleer enerji kullanımı dünya genelinde çok yoğun tartışmalar oluşturan ve bazı ülkelerde öncelikli tercih bazı ülkelerde ise risk faktörü olarak görülen bir yöntemdir. Ancak net bir şekilde bilindiği üzere uranyum gibi zenginleştirilmiş kaynaklar kullanan nükleer enerji ülkemizde de geliştirilmeye çalışılan yapısı ile çok yüksek bir enerji üretim potansiyeli ortaya koyabilmektedir.
Türkiye’de Elektrik Nasıl Üretilmektedir?
Ülkemiz genelinde elektrik üretiminde özellikle doğalgaz çok kullanılan bir kaynak oluştururken, bunun yanında hidroelektrik santralleri yoğun bir şekilde yer almaktadır. Ülkemizin Batı ile Marmara Bölgesi civarında rüzgar enerjisinden çok sık yararlanılmaktadır. Ayrıca yenilenemez kaynak oluşturan kömür ve fosil yakıtlar da sık kullanılabilmektedir. Yine birçok bölgemizde de güneş enerjisi ile üretim yapılabilmektedir.
Elektrik nasıl üretilir sorusunu detaylarıyla ele aldık. Elektrik üretiminin onlarca farklı yolu bulunur. Üretim kadar elektriğin dağıtımı ve kontrolü de önemlidir. Bu anlamda elektrik panolarının rolü büyük. Elektrik panolarıyla ilgili her türlü ihtiyacınız için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Sıkça Sorulan Sorular
Elektrik ne ile üretilir?
Elektrik üretiminde yenilenebilir veya yenilenemez kaynaklar kullanılır.
Elektrik ilk seferinde nasıl üretildi?
İlk elektrik üretimi 1800’lü yıllarda Alessandro Volta tarafından metal plakalar arasında tuzlu su kullanımı ile sağlanmıştır.
Elektrik enerjisi tükenir mi?
Elektriğin üretildiği kaynağa bağlı olarak bazen sınırlı bazen de sınırsız bir şekilde üretim imkanı yer alır. Örneğin, rüzgar ve güneş enerjisi sınırsız üretim kaynağı sağlayabilir.
Elektrik enerjisi depolanabilir mi?
Elektrik enerjisi üretildiği kaynağa bağlı olarak depolanabilir ve ihtiyaca uygun şekilde kullanılabilen bir enerji türüdür.
